Giải pháp xử lý tài sản thi hành án trong các vụ án kinh tế

Thi hành án dân sự - còn nhiều khó khăn

Ông Mai Ngọc Phước, Tổng Biên tập Báo Pháp luật TPHCM nhấn mạnh công tác thi hành án dân sự là khâu cuối cùng trong tiến trình tố tụng để thực thi phán quyết của tòa nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân và Nhà nước, góp phần bảo đảm an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh và phát triển kinh tế đất nước.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, thực tiễn thi hành án vẫn còn nhiều trăn trở. "Tính chất ngày càng phức tạp của các vụ việc, đặc biệt là các vụ án kinh tế, tham nhũng phải kê biên, xử lý tài sản bảo đảm là bất động sản, nhà đất có giá trị lớn; tình trạng pháp lý của tài sản để bảo đảm thi hành án thường khá phức tạp, nhiều trường hợp chưa được xác định rõ, đến giai đoạn thi hành án phát sinh nhiều vấn đề pháp lý; nhiều tài sản xử lý để thi hành án, nhất là phần dân sự của các vụ đại án hình sự về kinh tế, tham nhũng - là dự án chưa hoàn chỉnh thủ tục pháp lý về đầu tư và đất đai theo quy định", ông Mai Ngọc Phước nói.

Theo ông Nguyễn Văn Hòa, Cục trưởng Cục Thi hành án dân sự TPHCM, trị giá trong thi hành án kinh tế, tham nhũng tại TPHCM chiếm tỉ lệ cao trong cả nước. Có năm, Thành phố dù chỉ chiếm 6% số vụ việc thi hành án nhưng lại chiếm tới 96% (năm 2021) giá trị thi hành án về tài sản của cả nước. Lý do, TPHCM là trung tâm kinh tế nên nhiều trường hợp hành phạm tội diễn ra ở địa phương khác nhưng người phạm tội mua bất động sản, cổ phiếu tại Thành phố và tài sản đó bị kê biên để đảm bảo thi hành án.

"3 năm gần đây (chưa tính vụ bà Trương Mỹ Lan), TPHCM thu hồi 50.000 tỷ, giá trị thu hồi khoảng 79- 96% cả nước", Cục trưởng Cục Thi hành án dân sự TPHCM cho biết.

Ông Hoà cũng lưu ý về những khó khăn khi xử lý tài sản. Chẳng hạn tài sản của người phạm tội nhưng người khác đứng tên dẫn đến tranh chấp; giấy phép dự án hết hạn do quá trình điều tra kéo dài; chưa có quy định về xử lý tài sản hình thành trong tương lai; quy trình xử lý cổ phần, cổ phiếu thông qua kiểm toán hay thông qua định giá...

Cần cơ chế đặc biệt

Tại hội thảo, các chuyên gia, luật sư đã cùng bàn luận nhiều vấn đề: Mua tài sản thi hành án: Những lưu ý để tránh các rủi ro và cơ chế bảo vệ người mua trúng đấu giá; thực tiễn những bất cập về giám định, đánh giá tài sản trong tố tụng và thi hành án liên quan đến phương pháp định giá và thời điểm định giá tài sản…

Ba loại tài sản phổ biến trong các đại án kinh tế là đất, nhà, dự án. Việc thi hành án cần đảm bảo quyền lợi ba bên là người mua, người phải thi hành án và Nhà nước. Hiện nay có nhiều bất cập từ luật cũng như từ các bản án cụ thể khiến bản án khó thi hành hoặc có nguy cơ làm thất thoát (giá trị) tài sản thông qua cơ chế giao tài sản cho bên thứ 3 xử lý; giám định; thẩm định giá. Đặc biệt cần xác định bất động sản trong thi hành án là "dự án" hay là các mảnh đất riêng lẻ. Đất dự án giá trị "trên trời", nhưng nếu bán riêng lẻ (thường là đất nông nghiệp) thì giá rất thấp và phá hỏng quy hoạch chung.

Luật sư Lê Hồng Nguyên, Ủy viên Ban Thường vụ Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Trưởng Cơ quan đại diện Liên đoàn tại TPHCM, kiến nghị cần cơ chế đặc biệt để xử lý tài sản chưa hoàn thiện pháp lý, tài sản hình thành trong tương lai.

Ông đề nghị với những tài sản sạch có pháp lý rõ ràng, cần rút ngắn thời gian thi hành án căn cứ vào quy định hiện hành và NQ27. Thứ hai, với những tài sản chưa hoàn thiện pháp lý và tài sản hình thành trong tương lai, theo ông cần có cơ chế đặc biệt. Cơ chế đặc biệt ở đây là cơ quan thi hành án vẫn đấu giá theo hiện trạng, sau đó các cơ quan nhà nước có thẩm quyền có trách nhiệm và nghĩa vụ hợp thức hoá cho người mua.

Luật sư Phan Trung Hoài, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam, đề xuất cần có cơ chế xử lý tài sản đang hình thành dở dang hoặc chưa hoàn thiện về pháp lý; định giá tài sản theo giá thị trường; hoàn thiện quy định về thu thập thông tin khách quan, xác định thời điểm định giá, và hướng dẫn cụ thể về định giá tài sản đặc thù, đảm bảo tính thống nhất và có lợi cho người phạm tội.

Nguyễn Trà