Doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo: Động lực phát triển kinh tế

Doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo

Năm 2016, Chính phủ ban hành Đề án 844 "Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025" và cũng lấy năm 2016 là năm "quốc gia khởi nghiệp", từ đó chứng kiến phong trào "khởi nghiệp" được lan tỏa rộng khắp.

Theo Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa được Quốc hội thông qua ngày 12 tháng 6 năm 2017, khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (startup) là quá trình khởi nghiệp dựa trên việc tạo ra hoặc ứng dụng kết quả nghiên cứu, giải pháp kỹ thuật, công nghệ, giải pháp quản lý để nâng cao năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng của sản phẩm, hàng hóa và có khả năng tăng trưởng nhanh.

Như vậy, chúng ta có thể hiểu một cách khái quát như sau: Doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, hay còn gọi là startup, là một doanh nghiệp mới thành lập, thường dựa trên một ý tưởng đột phá hoặc một mô hình kinh doanh mới mẻ. Điểm nổi bật của các startup so với doanh nghiệp truyền thống là khả năng thích ứng cao với sự thay đổi của thị trường và công nghệ, cũng như tinh thần đổi mới không ngừng. Đổi mới sáng tạo trong bối cảnh này đề cập đến việc áp dụng các ý tưởng, phương pháp, sản phẩm hoặc dịch vụ mới để tạo ra giá trị kinh tế và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Xu hướng của doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo

Trong những thập kỷ gần đây, các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đã chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ trên toàn cầu. Một báo cáo từ Statista (2021) cho biết, tổng số tiền đầu tư vào startup toàn cầu đã tăng từ 290 tỷ USD vào năm 2020 lên đến 329 tỷ USD vào năm 2021, cho thấy sự quan tâm ngày càng tăng của các nhà đầu tư vào lĩnh vực này.

Tại Việt Nam, sự phát triển của các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cũng không kém phần nổi bật. Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, từ năm 2016 đến nay, Việt Nam đã chứng kiến sự ra đời của hơn 4.000 startup, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ thông tin, nông nghiệp công nghệ cao và giáo dục. Các công ty như VNG, một startup trở thành "kỳ lân" đầu tiên của Việt Nam, đã chứng tỏ khả năng cạnh tranh và sáng tạo không thua kém các công ty quốc tế.

Xu hướng hiện nay của các doanh nghiệp khởi nghiệp trên thế giới đang hướng tới sự phát triển bền vững và công nghệ xanh. Điển hình là sự bùng nổ của các công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, xe điện và công nghệ sinh học. Những công ty như Beyond Meat và Tesla không chỉ thúc đẩy sự phát triển công nghệ mà còn góp phần giải quyết các vấn đề môi trường toàn cầu.

Dự báo, các doanh nghiệp khởi nghiệp sẽ tiếp tục là lực lượng dẫn dắt sự đổi mới công nghệ và phát triển kinh tế. Sự kết hợp giữa trí tuệ nhân tạo (AI), internet vạn vật (IoT) và công nghệ chuỗi khối sẽ mở ra những cơ hội mới cho các startup. Tại Việt Nam, Chính phủ đã và đang đẩy mạnh các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp, bao gồm cả tài chính và hỗ trợ pháp lý, nhằm tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển của các doanh nghiệp mới. Điều này không chỉ khuyến khích sự sáng tạo trong nước mà còn thu hút đầu tư nước ngoài, góp phần làm giàu cho nền kinh tế Việt Nam và nâng cao vị thế của quốc gia trên trường quốc tế.

Vai trò của doanh nghiệp đổi mới sáng tạo

Các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đã trở thành một phần không thể thiếu trong nền kinh tế toàn cầu, đặc biệt là trong bối cảnh hiện nay khi thế giới đang chứng kiến những bước tiến vượt bậc về công nghệ và toàn cầu hóa. Những doanh nghiệp này không chỉ đơn thuần là những công ty mới thành lập mà còn là những nguồn lực quan trọng cho sự phát triển kinh tế, xã hội và công nghệ.

1. Đóng góp vào GDP và tạo việc làm

Doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đóng góp đáng kể vào GDP quốc gia thông qua việc tạo ra doanh thu và tạo việc làm mới. Trong năm 2023, bất chấp những thách thức từ bối cảnh kinh tế toàn cầu và trong nước, các startup Việt Nam vẫn cho thấy sự linh hoạt và khả năng thích ứng cao. Các nhà đầu tư dường như đang trở nên thận trọng hơn, tập trung vào các startup có mô hình kinh doanh bền vững và hiệu quả, điều này phản ánh xu hướng chung toàn cầu về việc "chạy đua" vào chất lượng thay vì số lượng.

Về mặt đầu tư, các con số cụ thể cho thấy sự gia tăng đáng kể trong vốn đầu tư vào các công ty công nghệ Việt Nam, với việc huy động được khoảng 2 tỷ USD vào năm 2022, tăng mạnh so với 1,3 tỷ USD vào năm 2021. Sự tăng trưởng này không chỉ thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghệ mà còn khẳng định vai trò của Việt Nam như một điểm nóng mới cho các hoạt động khởi nghiệp trong khu vực.

Ngoài ra, chính phủ Việt Nam cũng đã triển khai các chính sách kích thích như giảm thuế giá trị gia tăng, từ 10% xuống còn 8% cho đến hết năm 2023, nhằm thúc đẩy tiêu dùng và sản xuất trong nước. Điều này không chỉ giúp giảm chi phí cho doanh nghiệp mà còn tạo điều kiện để mở rộng sản xuất và tạo thêm việc làm.

Những số liệu và xu hướng này cho thấy vai trò quan trọng của các doanh nghiệp khởi nghiệp trong việc đóng góp vào sự tăng trưởng kinh tế của Việt Nam. Các chính sách hỗ trợ và môi trường đầu tư thuận lợi hơn sẽ tiếp tục là chìa khóa để khuyến khích sự phát triển của các startup, góp phần vào sự ổn định và phát triển kinh tế xã hội.

2. Kích thích đầu tư và phát triển công nghệ

Các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ, đã trở thành trọng tâm chính trong việc thu hút đầu tư tại Việt Nam.

Trong năm 2022, dù thị trường chứng kiến sự sụt giảm do tác động từ bối cảnh kinh tế toàn cầu, số vốn đầu tư vào các startup công nghệ tại Việt Nam vẫn đạt mức cao kỷ lục là 2 tỷ USD, cho thấy sự quan tâm không ngừng của các nhà đầu tư đối với thị trường này. Sự quan tâm này không chỉ giới hạn ở việc cung cấp nguồn lực tài chính mà còn góp phần đáng kể vào sự phát triển và đổi mới công nghệ trong cả nước. Các ngành như fintech, e-commerce, và logistics đặc biệt hấp dẫn các nhà đầu tư, với dự đoán ngành fintech sẽ đạt giá trị 7,8 tỷ USD vào năm 2025, trong khi thị trường e-commerce dự kiến sẽ đạt mức 23 tỷ USD.

Ngoài ra, sự chú trọng vào các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), và công nghệ chuỗi khối cũng đang mở ra các cơ hội đầu tư lớn trong các lĩnh vực như y tế, sản xuất và tài chính. Sự phát triển này được hỗ trợ bởi một thế hệ nhân lực trẻ, năng động và sáng tạo, cùng với các chính sách của Chính phủ nhằm thúc đẩy số hóa và đổi mới sáng tạo.

Nhìn chung, mặc dù có những thách thức về cơ sở hạ tầng và bảo vệ sở hữu trí tuệ, triển vọng đầu tư vào lĩnh vực công nghệ tại Việt Nam vẫn rất sáng sủa, nhờ vào sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Chính phủ và sự quan tâm liên tục từ các nhà đầu tư trong và ngoài nước.

3. Đóng góp vào sự phát triển bền vững và giải quyết các vấn đề xã hội

Các doanh nghiệp khởi nghiệp đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển bền vững và giải quyết các vấn đề xã hội bằng cách tập trung vào những sáng kiến thân thiện với môi trường và có ích cho cộng đồng.

Sự phát triển của các sản phẩm thay thế thịt từ thực vật bởi các công ty như Beyond Meat và Impossible Foods là một ví dụ điển hình cho thấy các startup có thể làm thế nào để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người tiêu dùng đối với lựa chọn thực phẩm bền vững, đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.

Ở Việt Nam, một số startup cũng đã bắt đầu tập trung vào giải quyết các thách thức xã hội và môi trường thông qua các sáng kiến tương tự. Ví dụ, các công ty như EcoTech Việt Nam đang phát triển giải pháp xử lý rác thải và tái chế, hướng đến mục tiêu giảm thiểu ô nhiễm và nâng cao chất lượng sống. Những nỗ lực này không chỉ giải quyết các vấn đề cấp bách về môi trường mà còn tạo ra giá trị kinh tế từ việc tái chế rác thải thành các sản phẩm có ích.

Sự đóng góp của các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo vào sự phát triển bền vững và giải quyết các vấn đề xã hội là một minh chứng cho khả năng của các sáng kiến doanh nghiệp có thể góp phần vào sự thay đổi tích cực trên quy mô toàn cầu. Điều này không chỉ góp phần vào một tương lai bền vững hơn mà còn tạo ra một hình mẫu cho các doanh nghiệp khác noi theo.

4. Xúc tác cho sự đổi mới trong chính sách công

Sự thành công của các doanh nghiệp khởi nghiệp không chỉ góp phần thúc đẩy kinh tế mà còn là xúc tác quan trọng cho sự đổi mới trong chính sách công.

Ở Việt Nam, Chính phủ đã triển khai hàng loạt chính sách và sáng kiến hỗ trợ mạnh mẽ để tạo môi trường thuận lợi cho các startup. Điển hình là Đề án 844/QĐ-TTg được ban hành vào năm 2016 và được sửa đổi vào năm 2021, nhằm thiết lập một hệ sinh thái khởi nghiệp quốc gia, với việc cung cấp hỗ trợ tài chính lên đến 42 triệu USD cho khoảng 800 dự án khởi nghiệp và 200 doanh nghiệp.

Ngoài ra, việc thành lập Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC) cũng là một ví dụ khác về cam kết của Chính phủ trong việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng và hỗ trợ kỹ thuật cho các doanh nghiệp mới. NIC không chỉ cung cấp đào tạo mà còn hợp tác với các công ty công nghệ quốc tế như Amazon và Google, qua đó giúp các startup Việt Nam tiếp cận với các nguồn lực toàn cầu.

Các chính sách này không chỉ giúp đơn giản hóa thủ tục đăng ký kinh doanh và cung cấp các ưu đãi thuế, mà còn tạo điều kiện cho sự phát triển của một hệ sinh thái khởi nghiệp đầy đủ và toàn diện, thúc đẩy sự đổi mới và tăng cường khả năng cạnh tranh của nền kinh tế.

Như vậy, vai trò của doanh nghiệp khởi nghiệp trong nền kinh tế quốc gia không chỉ giới hạn ở việc góp phần vào GDP, tạo việc làm…, mà còn bao gồm việc thúc đẩy đổi mới công nghệ, tăng cường cạnh tranh, kích thích đầu tư và phát triển bền vững. Sự linh hoạt, đổi mới và tinh thần kinh doanh của các startup là chìa khóa để đạt được sự phát triển kinh tế lâu dài và toàn diện.

Thách thức và rào cản của doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo

Mặc dù đổi mới sáng tạo mang lại nhiều cơ hội, song không phải doanh nghiệp nào cũng nắm bắt được. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB) về Đổi mới sáng tạo công bố vào cuối năm 2021 cho thấy, 90% số doanh nghiệp Việt Nam là doanh nghiệp nhỏ và vừa, tiềm lực hạn chế, nên việc đầu tư cho đổi mới công nghệ, đổi mới sáng tạo còn gặp nhiều khó khăn, rào cản.

Rào cản về tài chính: Đó là thiếu nguồn vốn mạo hiểm, một số quy định về đầu tư nước ngoài, khả năng tiếp cận tín dụng ngân hàng, giá trị định giá thấp dẫn đến việc các startup không thể huy động đủ vốn để phát triển, còn hạn chế trong hỗ trợ tài chính trực tiếp từ Chính phủ,…

Để khắc phục những rào cản này, cần có sự hợp tác chặt chẽ hơn giữa Chính phủ, các nhà đầu tư và các tổ chức tài chính để tạo ra một môi trường đầu tư thuận lợi hơn, cũng như các chính sách và biện pháp hỗ trợ tài chính đa dạng hơn cho các startup.

Rào cản về quản lý và thị trường: Thiếu kinh nghiệm quản lý, khả năng tiếp cận thị trường, cạnh tranh từ các công ty lớn và quốc tế, sự thay đổi nhanh chóng của thị trường và công nghệ,…

Để giải quyết những rào cản này, các startup cần tập trung vào việc xây dựng năng lực quản lý, mở rộng mối quan hệ và hiểu biết thị trường, đồng thời đẩy mạnh đổi mới sáng tạo và cập nhật công nghệ để cải thiện khả năng cạnh tranh trên thị trường hiện đại.

Rào cản về Pháp lý và chính sách hỗ trợ: Thủ tục pháp lý phức tạp, quy định đối với đầu tư nước ngoài, thiếu chính sách hỗ trợ cụ thể cho startup, thiếu khung pháp lý về các giao dịch điện tử và an toàn thông tin,…

Để giảm bớt các rào cản này, Việt Nam cần tiếp tục cải cách thể chế, tăng cường minh bạch và hiệu quả trong quản lý nhà nước, và cung cấp một môi trường pháp lý thân thiện hơn với các doanh nghiệp khởi nghiệp.

Rào càn về sở hữu trí tuệ và an ninh mạng: Thiếu hiệu quả trong thực thi pháp luật, các thủ tục đăng ký sở hữu trí tuệ phức tạp, lo ngại về khả năng bảo mật dữ liệu, khả năng đáp ứng nhanh chóng và hiệu quả trước các mối đe dọa về an ninh mạng,…

Để giải quyết những thách thức này, Việt Nam cần tiếp tục cải thiện và cập nhật các quy định pháp lý liên quan đến sở hữu trí tuệ và an ninh mạng, đồng thời đầu tư vào việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực này. Điều này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của các doanh nghiệp mà còn nâng cao sự an toàn và bảo mật trong không gian mạng tại Việt Nam.

CEO Đặng Đức Thành

Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Green+

Chủ tịch CLB Các nhà Kinh tế (VEC)